كسى كه مى خواهد از فرصت ها استفاده كند و از سرمايه هايى كه در اختيار دارد، به خوبى بهره بردارى نمايد، بايد گذشته معدوم را به دست فراموشى بسپارد و دل را از حسرت و اندوه آن خالى كند. همچنين بايد آينده موجود نشده را ناديده انگارد و نگران آن نباشد. بايد تمام نيروى خود را متوجه لحظه حال و شرايط موجود نمايد و در هر كارى از خود سئوال كند (الآن چه بايد كرد؟) فكر كند. عاقلانه به آن پرسش پاسخ دهد. سپس به انجام آنچه موظف است ، جدا قيام نمايد.

درمان اين دو بيمارى روح ، تنها با محاسبه هاى صحيح و آرام كردن ضمير ميسر است . مبتلايان بايد با مجاهده و كوشش ، فكر گذشته و آينده را از صفحه دل بزدايند و آن دو خاطره مزاحم و ناراحت كننده راه به دست فراموشى بسپارند.درباره گذشته بايد اين مطلب را به درستى و قطعى در باطن خود حل و فصل كنند كه گذشته ما هر چه بود گذشت و ديگر برنمى گردد. افسوس ما برگذشته ، نه تنها اثر مفيد ندارد، بلكه مضر و مايه خسارت است . قسمتى از وقت گران بهايى را كه اكنون در اختيار داريم ، به هدر مى دهد. به علاوه ، فكر ما را ناراحت و پريشان مى كند. مهم تر آن كه ما را از فعاليت هاى مفيد امروز، كه مايه پيروزى و كاميابى فرداست ، باز مى دارد.(قال على عليه السلام : لاتشعر قلبك الهم على مافات فيشغلك عن الاستعداد بما هوآت .(82) )

بدبختانه ، بسيارى از جوانان در چنين مواقعى ، به علت افسوس بر گذشته يا نگرانى از آينده ، دچار اضطراب فكر و تشويش خاطر مى شوند. گاهى به ياد گذشته مى افتند و افسوس مى خورند كه چرا سال گذشته درست درس ‍ نخوانديم ؟ چرا تنبلى كرديم و عمر عزيز را به مسامحه و بطالت گذرانديم ؟ گاهى در اطراف آينده مبهم و تاريك خودشان فكر مى كنند. خويش را مى بازند. مضطرب و نگران مى شوند. دچار هيجان روحى و بى خوابى مى گردند. با خود مى گويند: (اگر در امتحان تجديدى قبول نشويم ، اگر به خوبى از عهده جواب سئوالات برنياييم ، رسوا خواهيم شد، شخصيتمان درهم شكسته مى شود، ممكن است از مدرسه اخراج شويم ، به كلى از تحصيل محروم و براى هميشه بدبخت و بى آبرو بمانيم.)

اضطراب و نگرانى از آينده ، تاءثر و افسوس بر گذشته از جمله موانعى هستند كه اگر در روح كسى نفوذ نمايند، عزم و تصميمش را درهم مى شكنند و او را خود باخته و مرعوب مى سازند. نگرانى از آينده و افسوس برگذشته سد راه سعادت آدمى است . اين دو مانع روانى نمى گذارند مردم از فرصت موجود و از نيرويى كه اكنون در اختيار دارند، به درستى استفاده كنند و موجبات پيروزى و موفقيت خود را فراهم آورند.

على عليه السلام ، در ضمن يكى از خطبه هاى خود، از ساختمان بدن انسان و اعضايى كه خداوند براى ادامه حيات به وى عنايت فرموده و همچنين از نعمت ها و فرصت هايى كه در اختيار بشر گذارده است ، سخن گفته و سپس ‍ درباره مردم قدرناشناس و هوسبار، درباره كسانى كه دوران سلامت و قوت جوانى را به غفلت گذرانده اند و از نعمت هاى الهى بهره صحيح و كافى نبرده اند، چنين فرموده است :(لم يمهدوا فى سلامة الابدان ، و لم يعتبروا فى اءنف الاءوان ، فهل ينتظر اهل بضاضة الشباب الا حوانى الهرم .(80) )در ايام سلامت بدن ، سرمايه اى مهيا نكردند و در اولين فرصت هاى زندگى و نيرومندى درس عبرتى نگرفتند و درخشنده ترين ايام عمر را به رايگان از كف دادند.

در جوانى ، امكان ها و امتيازات بسيارى براى زندگى يافت مى شود، در حالى كه در سنين كهولت ، خيلى از اين امكان ها از دست مى روند. چه بسا اشخاصى كه پيوسته افسوس مى خورند از اين كه نمى توانند فرصت هاى درخشانى را كه به غفلت از دست داده اند، دوباره در زندگى بازيابند. همين حسرت ها بود كه سبب شد ديسرائلى بگويد:جوانى يك اشتباه است ، كهولت بيكار است و پيرى يك حسرت است .(78)چنين گفت روزى به پيرى ، جوانى بگفتش در اين نامه حرفى است مبهم تو به كز توانايى خويش گويى جوانى نگهدار كاين مرغ زيبا متاعى كه من رايگان دادم از كف هر آن سر گرانى كه من كردم اول چه سرمايه ام رفت بى مايه ماندم از آن برد گنج مرا دزد گيتى كه چون است با پيرى ات زندگانى كه معنيش جز وقت پيرى ندانى چه مى پرسى از دوره ناتوانى نماند در اين خانه استخوانى تو گر مى توانى مده رايگانى جهان بيشتر كرد از آن سرگرانى كه بازى است بى مايه بازارگانى كه در خواب بودم گه پاسبانى

غرايب اخلاقى جوانان در روزگار ما به اوج خود رسيده است . درد جوانان عميق و جدى است . چگونه بايد با اين مصيبت مقابله كرد؟ چگونه بايد جوانان را از انزواى مهلكى كه بدان دچار شده اند، خارج ساخت و آنها را به زندگى پيوند داد؟ مؤ سسه تحقيقات امور اجتماعى و جوانان ، چندى پيش با لحن مضطربى ، به دولت فرانسه اعلام خطر كرد كه لااقل 60 از جوانان ، به علت بى بندوبارى و ندانم كارى اولياى مدارس و اجتماع ، شور زندگى را از دست داده اند، و نااميدانه به كارهايى دست مى زنند كه عواقب هولناكى براى مجموعه جامعه به بار خواهد آورد.

دوران شباب ، ايام مؤ اخذه و مسؤ وليت شخصى است . سن بيدارى و به خود آمدن است . موقع كار و فعاليت است . كسى كه در بحبوحه جوانى به سعادت خود فكر نمى كند و در راه خوشبختى مادى و معنوى خويش قدم برنمى دارد، جوانى كه با سستى و سهل انگارى بهترين ايام عمر خود را به رايگان از كف مى دهد و از آن فرصت بى نظير قدردانى نمى نمايد، استحقاق توبيخ و كيفر دارد.( ابى عبدالله عليه السلام فى قول الله عزوجل (اولم نعمركم ما يتذكر فيه من تذكر )توبيخ لابن ثمانى عشر سنة .)(74)امام صادق عليه السلام فرموده است كه اين آيه ملامت و سرزنش جوانان غافلى است كه به سن هجده سال رسيده اند و از فرصت جوانى خود استفاده نمى كنند.متاءسفانه در تمام كشورهاى پيشرفته و در حال رشد، به علت تربيت هاى نادرست پدران و مادران و مربيان و همچنين به سبب فساد اخلاق اجتماعى ، بسيارى از جوانان از صراط مستقيم منحرف شده و عملا به تمام مقررات اخلاقى و انسانى پشت پا زده اند. به همه چيز و همه كس بدبين اند و فكر طغيان و عصيان در سر مى پرورند.

دوران جوانى بهترين فرصت براى نيل به پيروزى هاى درخشان زندگى است . در جسم و جان جوانان ، به طور طبيعى ، سرمايه هايى وجود دارد كه اگر به خوبى مورد استفاده قرار گيرند، مى توانند موجبات خوشبختى و سعادتشان را تا پايان عمر فراهم آورند.نيروى جسمانى جوانان ، رشد همه جانبه بدن ، استخوان بندى محكم ، عضلات قوى ، اعصاب پولادين ، و خلاصه مجموعه قواى جسمانى نسل جوان ، بهترين وسيله براى كار و فعاليت است . آنان مى توانند در نبرد زندگى به سخت ترين كارها دست بزنند و با نيروى جوانى بر همه مشكلات پيروز شوند.در نظر پيشواى عالى قدر اسلام ، قوت و شدت قواى بدن ، يكى از شاخه هاى سعادت آدمى شناخته شده و خوش بختانه جوانان در دوران شباب از اين نعمت برخوردارند.(قال رسول الله صلى الله عليه و آله : طوبى لمن اسلم و كان عيشه كفافا و قواه شدادا.(70) )رسول اكرم (ص ) فرمود: خوشبخت و سعادتمند، انسان با ايمانى است كه درآمدش براى معاش كافى و قواى بدنش نيرومند باشد.

بدبختانه فرصت هايى كه بر سر راه زندگى بشر در تمام شئون مادى و معنوى پيش مى آيد ناپايدار و زودگذر است ، و ممكن است بر اثر كمترين مسامحه و سهل انگارى ، بزرگ ترين فرصت ثمربخش از كف برود و براى صاحبش تنها شكست و ندامت باقى بماند. به همين جهت ، اولياى گرامى اسلام ، در برنامه هاى تربيتى خود، اين نكته را مورد توجه مخصوص قرار داده ، همواره خطر از دست رفتن فرصت ها را به پيروان خود خاطرنشان نموده اند.( النبى صلى الله عليه و آله : قال من فتح له باب خير فلينتهزه فانه لايدرى متى يغلق عنه .) (66)رسول اكرم (ص ) فرموده است : آن كس كه به رويش در خيرى گشوده شد غنيمت بشمارد و از فرصت استفاده كند، زيرا نمى داند چه وقت آن به رويش بسته مى شود.(قال على عليه السلام : الفرصة تمر مر السحاب ، فانتهزوا فرص ‍ الخير.(67) )على عليه السلام فرموده است : فرصت مانند ابر از افق زندگى مى گذرد. مواقعى كه فرصت هاى خيرى پيش مى آيد، غنيمت بشماريد و از آنها استفاده كنيد.(و عنه عليه السلام : الفرصة سريعد الفوت و بطيئة العود.(68) )و نيز فرموده است : فرصت خيلى زود مى گذرد و دير برمى گردد.(سئلت عن الهادى عليه السلام عن الحزم ، فقال هوان تنتهز فرصتك و تعاجل ما امكنك .(69) )راوى از امام هادى عليه السلام معنى حزم و محكم كارى را سئوال كرد. در جواب فرمود: حزم عبارت از اين است كه فرصت خير را مغتنم بشمارى و به قدر ممكن در استفاده از آن تسريع نمايى .