کلمه رحمت که در بسیاری از آیات قرآن آمده است در لغت به معنای جلب منافع و دفع ضرر است و دو اسم از اسماء خداوند که مستمر در نماز ها و در سوره ی مبارکه ی حمد تکرار می کنیم و مرتب زمزمه می کنیم رحمان و رحیم است که خداوند در کتاب خود و هم پیامبر صلى الله عليه وسلم در سنتش به ما یاد داده است که کارهایمان را به نام خداوندی آغاز کنیم که رحمان است و رحیم و منشا همه ی رحمت ها است کسی که ذاتش رحمت است یعنی هر منفعتی که قرار است به ما به عنوان مخلوقاتش برسد و هر ضرری که قرار است از ما مخلوقات رفع شود تنها در دست قدرت اوست این رحمت به صورت عام مشمول حال تمام مخلوقات خود می شود، چه آن هایی که به او ایمان دارند و او را بندگی می کنند و یا کسانی که بندگی نمی کنند و حاضر نیستند سر بندگی برپیشگاه او بگذارد خدای همه مخلوقاتش است و رحمت عامش شامل همه ی بندگانش است.

چون ما در لابه لاى شگفتى هاى اين جهان آفرينش پرورش مى يابيم و به آنها عادت مى كنيم به همين جهت بسيار مى شود كه از اهميّت موجودات شگفت انگيز آن غافل مى مانيم به عنوان نمونه:

1- حيوانات و حشرات بسيار كوچكى در اطراف ما زندگى مى كنند، كه جثه بعضى از اينها شايد به اندازه يكى دو ميليمتر بيشتر نيست، با اين حال همانند يك حيوان بزرگ داراى دست و پا و چشم و گوش و حتى مغز و هوش و سلسله اعصاب و دستگاه گوارش هستند.

اگر مغز يك مورچه را در زير ميكروسكوپ بگذاريم و در ساختمان حيرت انگيز آن دقّت كنيم مى بينيم كه چه ساختمان عجيب و جالبى دارد، بخش هاى مختلف كه هر كدام فرمانده قسمتى از اندام كوچك مورچه هستند در كنار يكديگر چيده شده اند و كمترين دگرگونى در وضع آنها قسمتى از بدن او را فلج مى كند.

عجيب اين است در اين مغز كوچك كه قطعاً از سر يك سنجاق بسيار كوچك تر است يك دنيا هوش و ذكاوت و تمدن و ذوق و هنر نهفته شده است، به طورى كه جمعى از دانشمندان ساليان دراز از عمر خود را براى مطالعه در وضع زندگى اين حيوان صرف كرده و نكات جالب و حيرت انگيز آن را در كتاب هاى خود براى ما جمع آورى كرده اند.

آيا كسى كه اين همه هوش و ذكاوت و ذوق را در چنين موجود كوچكى جمع كرده است، مى تواند طبيعتى باشد كه به اندازه سر سوزنى هوش و ذكاوت ندارد؟

* * *

2- در دنياى اسرارآميز اتم - مى دانيم كوچك ترين موجودى كه تا كنون شناخته شده اتم و اجزاى آن است; اتم به قدرى ريز است كه نيرومندترين ميكروسكوپ ها كه به اصطلاح كاهى را كوه نشان مى دهد از ديدن آن عاجز است.

اگر مى خواهيد بدانيد اتم چقدر كوچك است همين قدر بدانيد كه يك قطره آب، بيش از تمام نفرات روى زمين اتم دارد، و اگر بخواهيم پروتون هاى يك سانتيمتر از يك سيم نازك را بشماريم و از هزار نفر هم كمك بگيريم و در هر ثانيه يكى از آنها را جدا كنيم 30 تا 300 سال (به اختلاف اتم ها) شب و روز بايد بيدار بمانيم تا همه آنها را بشماريم.

حالا كه فهميديم يك سانتيمتر سيم نازك اين اندازه اتم دارد فكر كنيد آسمان و زمين، آب و هوا و كهكشان ها و منظومه شمسى ما چه اندازه اتم دارد؟ آيا فكر بشر از تصوّر آن خسته نمى شود و جز آفريننده جهان كسى سر از حساب آنها بيرون مى آورد؟

امام صادق عليه السلام فرموده : بار مسئوليت خويشتن را خودت بايد بر دوش بگيرى ، و اگر از انجام وظيفه شانه خالى كنى ، ديگرى بار مسؤ وليت تو را حمل نخواهد كرد.كشاورز بايد از فرصت مساعد آب و هوا و زمين استفاده كند و با سعى و كوشش ، در شخم زدن و بذر ريختن و مراقبت كردن ، وظايف خود را به درستى انجام دهد تا محصولى به دست آورد. محصل بايد از فرصت مناسب و شرايط مساعد كتاب و مدرسه و معلم و محيط امن و سلامت خود استفاده كند و با جديت در تحصيل علم و تمرين و مطالعه بكوشد تا به مدارج علمى نايل گردد. بيمار بايد از فرصت وجود طبيب و دوا و پرستار و بيمارستان استفاده كند و با سعى و مراقبت در استراحت و پرهيز و استفاده از داروهاى مفيد، خويشتن را درمان نمايد. گمراهان و بدكاران بايد از وجود تعاليم الهى و رهبران روحانى و عقل و درايت خويش استفاده كنند، و با مجاهده در راه فضيلت و سعى و كوشش در انجام وظايف ايمانى و اخلاقى ، خود را در صف پاكان و نيكان درآورند و بدين وسيله موجبات خوشبختى و سعادت ابدى خويش را فراهم نمايند.

پدران و مادران و مربيان نيز بايد همواره طبع حساس و زود رنج جوانان را در نظر داشته باشند و با آنان بر اساس تكريم و احترام برخورد نمايند. بايد متوجه باشند كه بى احترامى به جوانان و تحقير شخصيت آنان ، يكى از عوامل تجاوزكارى و طغيان نسل جوان است . پدران و مادرانى كه مراعات عواطف فرزندان جوان خود را نمى نمايند و با كلمات تند و رفتار خشن ، باعث آزردگى و رنجش خاطرشان مى گردند، بايد بدانند كه با اين رفتار ناپسند، آنان را به راه سيئات اخلاقى و انتقام جويى سوق مى دهند و عملا فكر نادرستى و احيانا جنايتكارى را در مغزشان مى پرورانند.(قال رسول الله يا على لعن الله والدين حملا ولدهما على عقوقهما.(58) )رسول اكرم به على (ع ) فرمود: از رحمت خدا دور باد آن پدر و مادرى كه با رفتار و گفتار نادرستشان موجبات بدكارى فرزندان خود و نارضايى خويشتن را از وى فراهم آورند.خوش بختى و سعادت كامل براى جوانانى است كه با مراقبت پدران و مادران وظيفه شناس و در پرتو تربيت صحيح مربيان لايق و بر اثر مجاهده و كشش شخصى ، به سجاياى اخلاقى و صفات انسانى متصف شده اند، و با دارا بودن جمال جوانى و تجمل ظاهر، از زيبايى روحانى و جمال معنوى نيز بهره كافى دارند. اينان همواره مورد احترام و تكريم جامعه هستند و مانند گل هاى زيبا و معطر، محبوب و عزيزند. به علاوه ، براثر پاك دلى و سجاياى اخلاقى ، خداوند بزرگ از آنها راضى و خشنود است .

اگر جوان زيبا و خوشى لباسى مرتكب عمل جنايتى غيرانسانى شود و كودك بى گناهى را در كمال قساوت قلب و بى رحمى به قتل برساند، سيل خشم و تنفر جامعه به وى متوجه مى شود. مردم وقتى او را مى بينند يا عكسش را در روزنامه ها مشاهده مى كنند، نه تنها از ديدن روى زيبا و اندام موزون و لباس زيباى وى مسرور نمى شوند، بلكه برعكس به شدت ابراز انزجار مى كنند، و اگر دستشان برسد، آزارش مى نمايند. زيرا قبح جنايتكارى و فساد اخلاق به قدرى شديد است كه با وجود آن ، زيبايى طبيعى و حسن ظاهرى قدر و قيمتى نخواهد داشت .

براى آن كه جوانان به سجاياى اخلاقى متخلق شوند و از جمال روحانى برخوردار گردند، براى آن كه جوانان گرفتار فساد اخلاق نشوند و سرانجام مطرود جامعه نگردند، بايد خودشان و همچنين مربيانشان همواره متوجه وظايف خويش باشند.

جوانى كه داراى سجاياى اخلاقى و صفات انسانى است ، جوانى كه پاكدل و با ايمان ، راستگو درستكار، خدمتگزار و فداكار، امين و خيرخواه ، و خلاصه داراى ملكات پسنديده است ، در جامعه محبوبيت بسيار دارد. او واجد زيبايى ظاهرى و جمال معنوى است و همواره مورد علاقه و احترام مردم خواهد بود. چنين جوانى ، مانند شاخه گل معطرى است كه علاوه بر طراوت و جمال طبيعى ، داراى بوى مطبوع و شامه نواز است .اين گل محبوب ، دست به دست مى گردد و مردم از ديدن روى زيبا و بوى مطبوع آن لذت مى برند و همواره در نگاهدارى اش مى كوشند و به آن ابراز علاقه مى كنند.بعضى از جوانان اند كه فاقد صفات پسنديده و سجاياى انسانى هستند، ولى به صفات ناپسند و پليدى هاى اخلاقى هم آلوده نشده اند. اينان اگر خدمتى نمى كنند، خيانتى هم نمى نمايند. اگر خيرشان به مردم نمى رسد، شرى هم ندارند، اگر نمى توانند دو رنجيده خاطر را آشتى دهند، باعث تفتين و افساد هم نيستند. اگر از بينوايان دستگيرى نمى نمايند، به آنان آزار هم نمى رسانند. اگر يار مظلومان نيستند، به ستمگران هم كمك نمى كنند. اگر بازوى افتادگان را نمى گيرند، آنان را لگدكوب هم نمى نمايند. خلاصه ، اگر از فضايل انسانى محروم اند، به رذايل اخلاقى هم آلوده نشده اند.اين گروه از جوانان نيز تا اندازه اى محبوب اجتماع اند، زيرا به مردم آسيبى نمى رسانند و جامعه از شر آنان در امان است . اينان مانند گل هاى زيبا و با طراوتى هستند كه اگر عطر مطبوعى ندارند، بوى بد و آزار دهنده اى هم ندارند كه باعث ناراحتى و ايذاى مردم گردند.

بلوغ و تحولاتى كه در جسم و جان اطفال بر اثر بلوغ پديد مى آيد، يكى از واقعيت هاى انكارناپذير در حيات بشر است . اطلاعات مردم ديروز جهان از بلوغ ، تنها مشاهده علائم و تغييراتى بود كه در اندام و اخلاق نوجوانان تازه بالغ آشكار مى شد. همه مى ديدند كه بدن نوجوان بر اثر بلوغ به سرعت رشد مى كند و صفات جسم و جانش عوض مى شود، ولى حقيقت بلوغ را نمى شناختند و از عامل واقعى آن آگاه نبودند.

دانشمندان تمدن جديد با وسايل علمى و آزمايش هاى دقيق توانسته اند تا اندازه اى از اين راز مجهول پرده بردارند و عامل واقعى بلوغ را بشناسند.

و عنه عليه السلام : لا حد على الاطفال ولكن يؤ دبون ادبا بليغا.(99) )و نيز فرموده است : حدود شرعى درباره اطفال بزهكار جارى نمى گردد، ولى بايد مجازات تاءديبى شوند.

رشد سريع و همه جانبه

بلوغ به منزله ولادت تازه اى است كه كودك را از محيط محدود طفوليت به دنياى وسيع و نيرومند جوانى منتقل مى كند. گرچه نوزادان از روز اول ولادت همواره در راه رشد و نمو هستند و استعدادهاى تكاملى آنان يكى پس از ديگرى به فعليت مى رسند، ولى بزرگ ترين و سريع ترين رشد همه جانبه بشر، در ولادت دوم ، يعنى دوران بلوغ است . بلوغ تمام ذخاير پنهانى انسان را ظاهر مى كند و به همه قابليت ها جامه عمل مى پوشد.

مجموع تطورات طبيعى ولادت دوم را مى توان در سه فصل خلاصه كرد: بلوغ ، رشد و جوانى .

گرچه مسئله بلوغ و تحولات ناشيه از آن ، يكى از مسائل زيست شناسى است و بحث و تحقيقش در صلاحيت دانشمندان حيات شناس است ، ولى از اين نظر كه دوران بلوغ ، ايام بيدار شدن عواطف و شكفته شدن احساسات است و نوجوانان تازه بالغ از جهت اخلاقى و روانى ، وضعى مخصوص به خود دارند؛ به اين جهت ، مسئله بلوغ در علوم روانى و تربيتى نيز مورد كمال توجه قرار گرفته است .

دانشمندان طبيعى درباره بلوغ از جهت زيست شناسى بحث و گفت و گو مى كنند و علماى روان شناس و اخلاق ، آن را از نظر روانى و تربيتى مورد مطالعه و دقت قرار مى دهند:

اسلام در تعاليم خود براى پسران و دخترانى كه به سر حد بلوغ كامل نرسيده اند، مقررات مخصوصى وضع نموده است . مثلا يك پسر بچه 12 ساله نه مانند افراد بالغ از هر جهت مؤ اخذ و مسئول است ، و نه مانند كودكان خردسال آزاد و غيرمسؤول . او بايد نماز بخواند و روزه بگيرد. پدر و مادرش مؤ ظف اند در اجراى اين دستور از وى مراقبت نمايند، ولى از اين جهت كه نابالغ است ، براى اعمال او تسهيلاتى پيش بينى شده و اگر در پاره اى از موارد از انجام وظيفه شانه خالى كند، قانونگزار، او را مانند افراد بالغ ، مستحق مجازات و كيفر نمى داند.

ايام بحرانى و سراسر انقلاب بلوغ ، براى دختران و پسران يك دوره برزخى و جوانى و يك قسمت مخصوص از زندگى انسان است . اين دوره نه مى توان از ايام كودكى به حساب آورد و نه مى توان در حساب جوانى محسوب داشت .به طفلى كه عوامل بلوغ در مزاجش بيدار شده و فعاليت عميق خود را آغاز نموده است در لغت عرب مراهق مى گويند. مراهق نه كودك است نه جوان . كودك نيست براى آن كه فعل و انفعال هاى بلوغ در جسم و جان وى اثر گذارده و پاره اى از صفاتت و مميزات كودكى را از وى سلب نموده است . اندام و افكارش ، حركات و اخلاقش از وضع كودكى خارج شده و صورت ديگرى به خود گرفته است .